Ontstaansgeschiedenis
Tientallen jaren van gekibbel gingen eraan vooraf, maar in 1957 was het dan zover: de dorpjes Hardinxveld en Giessendam werden één gemeente. Een verstandshuwelijk dat de inwoners uiteindelijk veel goeds bracht.
Hardinxveld is een van de oudste nederzettingen in de Alblasserwaard. Giessendam ontstond in de dertiende eeuw, maar Hardinxveld was er al rond 1100, de tijd dat veel veengebieden in de Hollandse delta werden ontgonnen. Die periode wordt wel de ‘grote ontginning’ genoemd. Kolonisten maakten een stuk land geschikt voor landbouw en dan mochten ze er van de landheer een boerenbedrijfje beginnen. Zo’n perceel, met een boerderij erop en ontwateringssloten eromheen heten hoeves. De boeren legden lage dijkjes om hun hoeve heen, die kades genoemd werden. Die kades voldeden nauwelijks, het land liep geregeld onder water. Rond 1277 werd één grote dijk rond alle hoeves gelegd. Zo is de Alblasserwaard ontstaan. Na 1500 ging de landbouw over in veeteelt. Ook de binnenvaart speelde een belangrijke rol. Logisch, want alles werd via het water vervoerd. Dat ging via riviertjes als de Alblas en de Giessen, die weer uitkwamen op de grotere rivieren.
De Peulen
In de jaren 20 van de twintigste eeuw gingen er voor het eerst stemmen op de twee buurdorpjes samen te voegen. Aanleiding was De Peulen, een deltagebiedje in de monding van de Giessen. Hardinxveld was er eigenaar van, maar het landje grensde aan Giessendam en die gemeente wilde uitbreiden. Tientallen jaren is erover gesteggeld. Giessendam wilde woningen en bedrijven in De Peulen bouwen. Er werd zelfs gedacht aan een haven. Maar Hardinxveld werkte niet mee. Het inzicht groeide dat beide gemeentes gemeenschappelijke belangen hadden. Het zou voor Giessendam én voor Hardinxveld voordelig zijn als De Peulen bewoonbaar werd.
Die gedeelde belangen bleken ook in de jaren 30, toen rijksweg A15 werd aangelegd, deels door De Peulen. Bij de aanleg van die weg kwam er ook in De Peulen een dijk langs de rivier én een sluis. Om het gebied te onderhouden en scheepvaartverkeer mogelijk te houden, werd er een sluisschap opgericht waarin beide gemeentes vertegenwoordigd waren.
Toen kreeg je die woningnood na de Tweede Wereldoorlog. Nu moest er echt iets met De Peulen gebeuren. Uiteindelijk werd besloten om samen te gaan, al was het niet van harte. Men zag het als een verstandshuwelijk. De bevolking verzette zich nauwelijks. Hooguit werd er wat gemopperd op de lange naam van de nieuwe gemeente. Alleen in Giessen-Ouderkerk was men fel tegen de plannen. Dit dorp was al jaren onderdeel van Giessendam, maar werd nu aan de nieuwe gemeente Giessenburg toegevoegd. Een groep bewoners trok naar Den Haag om te protesteren, maar tevergeefs.
De bevolking merkte al snel de voordelen van het wonen in een grotere gemeente. En niet alleen omdat een nieuwbouwwijk als De Peulen nu eindelijk van de grond kon komen. Er kwamen meer sociale voorzieningen. Zo bouwde scheepswerf De Merwede een verenigingsgebouw, het latere restaurant Kampanje, waar landelijke artiesten naartoe kwamen. Dat was voor één dorpje niet haalbaar, maar nu we groter waren werd dit soort initiatieven mogelijk.
Nu is Hardinxveld-Giessendam een gemeente in de Nederlandse provincie Zuid-Holland. De gemeente telt 17.655 inwoners en heeft een oppervlakte van 19,35 km² (waarvan 2,46 km² water). De inwoners werken met name in de scheepsbouw en de aannemerij. De beide dorpskernen zijn Boven-Hardinxveld en Giessendam/Neder-Hardinxveld.
Heraldiek
Hardinxveld-Giessendam heeft als wapen een combinatie van de wapens van Hardinxveld en Giessendam, elk met zijn eigen geschiedenis. Het wapen van Hardinxveld is een zogeheten Chatillion-wapen. Bastaardnageslacht, afkomstig uit de buurt van de Franse stad Chatillon-sur-Marne in de Champagne in het huidige Frankrijk, heeft het wapen naar Hardinxveld gebracht. Het wapen van Giessendam is ontstaan in 1939, toen de Giessendammers bij het bouwen van een nieuw gemeentehuis graag een eigen wapen wilden hebben. Toen de dorpen werden samengevoegd, werd ook het wapen gedeeld.
Archeologie
Voor de aanleg van de Betuweroute werd in 1997 eerst een grondig bodemonderzoek gehouden, zo ook langs het tracé in Hardinxveld-Giessendam. Tijdens dat onderzoek stuitte men op enkele archeologische vondsten, waaronder het 7500 jaar oude skelet van een vrouw, dat terstond Trijntje gedoopt werd. Het is het oudste skelet dat tot nu toe in Nederland uit de grond kwam. Sinds december 2003 is de reconstructie van het lichaam toegevoegd aan de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Ook is uit diezelfde periode in april 1998 een boomstamkano opgegraven.
Sinds de jaren ’70 is binnen het dorp een historische vereniging actief. Na de aankoop van een historisch pand aan Buitendams 4, wat dienst ging doen als het informatiecentrum van de vereniging is, sinds 1 januari 2007 in het pand Peulenstraat 243 het nieuwe Historisch Informatie Centrum ingericht. In de jaren ’90 werd in Giessendam aan Binnendams 6 het museum De Koperen Knop geopend.
Taal
Van origine hadden zowel Giessendam en Hardinxveld een eigen dialect. Dit wordt echter nog maar door een enkeling gesproken. Het accent van de Hardinxvelder houdt – zeer globaal gezien – het midden tussen Rotterdams en Utrechts; het Alblasserwaards accent zoals dat in de omliggende streek ook veelvuldig kan worden aangetroffen. Met name de scherpe a-klank in woorden waar men in het AN een korte a hoort is kenmerkend voor de plaatselijke uitspraak van het Nederlands.
Museum De Koperen Knop
De Koperen Knop bevindt zich aan de zuidgrens van het Groene Hart van Nederland in Hardinxveld-Giessendam. Het is een particulier museum, dat wordt gedragen door de gedrevenheid en inzet van enthousiaste vrijwilligers. Ruim honderd personen steken regelmatig hun vrije tijd en energie in dit museum.
Het museum is gevestigd in een 17e eeuwse boerderij van het hallehuistype. Het bestaat uit een voormalige boerenhofstee met erf, tuin en enkele bijgebouwen. In het voorhuis is een authentieke deftige boerenwoning ingericht en in de vroegere stal vindt u een moderne expositieruimte. Daarnaast heeft het hoofdgebouw een museumzolder voor groepsbezoek en permanente klankbeeldpresentatie. Op de zolder vind u ook de permanente tentoonstelling over de opgravingen bij de aanleg van de Betuwespoorlijn. Er is een koffiekamer en bij mooi weer kan er ook iets worden gebruikt op een van de verschillende terrassen.
Tevens is er een VVV-folderservicepost aanwezig in het museum. Daar vindt u andere toeristische tips voor de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden. Ook zijn er verschillende wandel- en fietsroutes te koop.
De bijgebouwen op het erf bestaan uit een hoepelmakerij, zoals er aan de zuidkant van de Alblasserwaard vele honderden zijn geweest, een dorpssmederij en een wagenschuur met oude wagens en karren. De museumtuin neemt de bezoeker mee naar de natuurlijke historie van de Alblasserwaard en bestaat uit een snij- en een hakgriend, twee verschillende stukjes weiland, een stiltegebiedje, enkele moerasjes en een hoogstamboomgaard met oude fruitrassen.
Herindeling
Op dit moment loopt er een politiek discussie m.b.t. een regionale herindeling van de dorpen. Hardinxveld-Giessendam is inmiddels onderdeel van Drechtsteden.
